Eksploratorzy

Mala Morávka (okres Bruntal)

Sztolnie na Javorovym vrchu znane też pod nazwą Sztolni pod jelenią ścieżką (Štola pod Jelení cestou) to kompleks kilku kopalń i sztolni w Małej Morawce, gdzie wydobywano rudę żelaza. Javorovy vrch (905 m.) dawniej zwany Ulrich Berg jest ostatnim wzniesieniem będącym zakończeniem długiego ramienia, które kulminuje w drugim najwyższym szczycie Hrubego Jesenika - Vysoká Hole 1464 m.

Rudę żelaza wydobywano w Małej Moravce prawdopodobnie już w 14 w. Miejscowość wzmiankowana była po raz pierwszy w 16 w. i właśnie na jednej z map z tego okresu istnieje wyobrażenie trzech budowli, które utożsamiane są z młynami bądź to z piecami hutniczymi oraz góra Eisenberg.
W 1618 r. po raz pierwszy wymieniane są kopalnie Heilige Dreifaltigkeit, Kalchzeche i kilka bezimiennych na wzgórzu Nieder und Ober Orlicht czyli na dzisiejszym Javorovym vrchu.
W 1621 r. właścicielem Małej Moravki i okolic został rezydujący w Czechach i na Morawach Zakon Krzyżacki. W tym czasie powstała huta w miejscu gdzie Bělokamenny potok wpada do Moravicy. Dwa wielkie piece służyły głównie do produkcji kul armatnich i muszkietów dla cesarskiej armii oraz innych wyrobów.
W 1680 r. w 8 kopalniach pracowało 20 górników.
Pod koniec 17 w. została wybudowana nowa huta w Ludvikovie i w związku z tym oraz w związku z niedostatkiem drewna większą część rudy właśnie tam wożono (jedynie zimą i to na saniach). Dalej jednak wydobywano ją na zboczach Javorovego vrchu. Kopalnie w tym czasie należały dla różnych najemców.

Pod koniec 18 w. na pn. zboczu Javoroveho vrchu powstała sztolnia odwadniająca Wortgottes (Słowo Boże) której długość wynosiła ok 633 m. Do dzisiaj można prześledzić którędy przebiegała, gdyż w terenie znajdują się lejowate doły, które dawniej pełniły rolę szybów wentylacyjnych.
Pierwotnie pola górnicze przydzielane na Javorovym vrchu miały różne wielkości. W 1803 r. cały rejon został na nowo zrewidowany. Wcześniejsza miara górnicza odnosiła się dla kopalin wyższego rzędu i wynosiła 42 x 7 łatr (ok 82 x 14 m). Od 1805 r. miary górnicze zostały powiększone do 45 116 m2, co dawało 224 x 56 łatr (ok 439 x 109 m).

Na początku 19 w. wymieniane są już 22 kopalnie. Kopalnia Wortgottes, której szyb wydobywczy miał 50 m. sąsiadowała z kopalnią Sarkander (20 m). Sztolnia Wortgottes łączyła leżące wyżej kopalnie Bartolomeus, Schirmigen i Martin.
Wyżej nad tym kompleksem położona była kopalnia Schlögel z własną sztolnią. Z kolei na południe od tej znajdowała się kopalnia Wasserzeche i sztolnia Ursula. Nad nimi wyżej była największa kopalnia Simon-Juda oraz Hedvika (później połączone). Jeszcze wyżej, prawie już na grzbiecie Klara, Christoph i Rochus.
Na pd. zboczu wzgórza ulokowana jest kopalnia Gallus i sztolnia Urlichhäusel a poniżej nich kopalnia Andreas.
Bardziej na pd.-wsch. leżą jeszcze starsze kopalnie Marcus, Georg , Antoni oraz Górny i Dolny Hilary.
W 1835 r. kopalnie dosięgnął kryzys a później konkurencja pruskich kopalń.
W 1874 r. pracowało jeszcze 50 górników ale trzy lata później zostało ich tam tylko trzech.
Tamtejsze huty i kopalnie były już przestarzałe zaś na Śląsku prym wiodły huty w Ostrawie-Vitkovicach i Trzyńcu.
Po zaprzestaniu wydobycia rudy żelaza huta w Małej Moravce działała jednak dalej.

W 1956 r. przeprowadzono badania geologiczne na Javorovym vrchu podczas których wykonano kilka próbnych odwiertów.
Zalegające tam jeszcze zasoby rud żelaza zostały praktycznie wyczyszczone.

Powstały niedawno szlak dydaktyczny prowadzi od miejsca gdzie zaczyna się Jeleni cesta i gdzie znajduje się zasypany drugi szyb sztolni Wortgottes do wyżej położonych kopalń i sztolni. Niektóre zabezpieczone są kratami, inne tylko otoczone drewnianymi balustradami. Przy niektórych ustawione są tabliczki z nazwami i opisami.

Kopalnia Simon - Juda to największy kompleks na Jovorovym vrchu. 3 szyby kopalni zamknięte są kratą ze względu na duże kolonie zimujących tam nietoperzy. W pierwszym dole znajduje się szyb Alter Kunstschacht i upadowa Urlehnschacht.
W latach 1720-1730 kopalnia należała do Kaspara Heinricha a na początku 19 w do do braci J. i S. Raab, J. Aschera i F. Ruprechta. W 1787 r. do kopalni była kopana sztolnia Simon-Juda która osiągnęła długość ok 165 m. Aby doprowadzić wpierw do niej świeże powietrze przebito świetlik ze starszej kopalni Gebrächen Schacht. W 1815 r. pod sztolnią wydrążono jeszcze jeden chodnik, który obecnie jest zalany wodą.

Grose Pinge to największy powierzchniowy obszar gdzie wydobywano rudę żelaza. Olbrzymi dół ma wymiary 15 x 20 m i głęboki jest na 10 m. Wnęka powstała pod wsch. skałą w dalszej części została przedłużona upadową, którą idzie dostać się na pierwsze piętro kopalni Simon-Juda. W drugą stronę ok 50 m. znajduje się przejście do podziemnego systemu Rochus-Hedvig. Znajdują się tam 4 piętra różnie przebiegających sztolni, połączonych pionowymi szybami. W jednych szybach są drewniane a w innych metalowe drabiny. Pierwsze piętro znajduje się na poziomie dołu Grose Pinge a dalsze są pod nim. Sztolnie mają tam wysokość 2-5 do 8 m. Całkowita długość chodników wynosi ok 500 m.

Miejsce opisane jako sztolnia Schlögel. Samej sztolni ani jej wejścia nie widać gdyż jest zasypana. W opłoconych dołach znajduje się kilka skał. Na jednej z nich ma być wyryty napis Gluck auf i rok 1836. Jeden z rowów ma się nazywać Raaben Graben. Obok dół będący pozostatałością po starszej kopalni Cajetan II. Sztolnia Schlögel z tego miejsca miała prowadzić do kopalni o tej samej nazwie. Jej długość wynosiła ok 100 m.

Kopalnia Schlögel znajduje się na zboczu ponad Jelenią ścieżką. W rozległych dołach będących pozostałością po powierzchniowym wydobywaniu znajduje się kilka sztolni. Górny szyb na głębokości ok 15 m ma zatopiony chodnik ok 28 m. długi. Miała być tam wydobywana bardzo dobrej jakości ruda hematytowa zwana „Spiegelerz“. Pod nią znajdowała się ruda „sperbel“ zawierająca duże ilości krzemienia. Pierwszy właściciel kopalni Anton Kautz zamontował tam system do odwadniania kopalni zwany Schlögelpumpe, od którego potem kopalnia dostała swoją nazwę. Do tej kopalni należał później jeszcze szyb zwany Cajetanpinge leżący pod Jelenią ścieżką

Kopalnia Hedvika (Jadwiga) została założona ok 1817 r. Posiada trzy wejścia. Jedno z nich znajduje się w pn. ścianie dołu Grose Pinge. Cały podziemny system ma ok 600 m. długości. Niedaleko znajdują się jeszcze dwie powierzchniowe odkrywki należące kiedyś do tej kopalni.

Kopalnia Allerheiligen (Wszystkich świętych)
Nie jest znana data powstania ale prawdopodobnie to jedna ze starszych kopalń na Javorovym vrchu. W latach 1719-1720 starą sztolnię Allerheiligen wykorzystywali Franz Koksroz i Baltazar Sitz. W 1807 r. wydobywali tutaj Kornelius Ascher, Ferdinand Rupprich i Michel Köhler z Małej Morvki oraz Josef Schitteenhelm z Podlesi. Po nich kopalnię przejęli bracia Raab. Pierwotne dwie miary górnicze 36 x 7 łatr (ok 72 x 14 m) zostały później połączone w jedną a kopalnia została włączona w system Simon-Juda-Hedwig. Do kopalni schodzono dwoma upadowymi szybami Wasserschacht i Schneeschacht a urobek wyciągano szybami Ober i Unter Schacht oraz szybem Förderenschacht. Ok 20 m. na pn. znajduje się jeszcze powierzchniowa odkrywka i sztolnia Javorový vrch 9. Nieco dalej można znaleźć ślady odkrywek w polach górniczych Urschula, Veit, Johannes i Philippi.

Kopalnia Rochus znajduje się najwyżej na pn. zboczu Javorovego vrchu. Podczas powierzchniowego wydobywania powstały dwa wąskie na ok 2 m. i głębokie na ok 15 m. doły. Z dna dołów było wejście do podziemnego systemu kopalni. W 1814 r. w kierunku tych dołów kopano sztolnie o takiej samej nazwie Rochus. Osiągnęła ok długość ok 100 m. i połączyła kopalnię Rochus ze starszymi szybami Jacob i Christopher. Główny szyb kopalni Rochus trzeba było pogłębić o 8 m aby przebił się do sztolni.