Eksploratorzy

Byłam pewna, że już pisałam o tym cmentarzu... A może komuś o nim opowiadałam? Ale skoro go jeszcze na forum nie ma, to biorę się do pracy

Cmentarz żydowski w Zwierzyńcu (woj. lubelskie, pow. zamojski) położony jest przy obecnej ul. Monopolowej. Znajduje się blisko torów, zajmując mały kawałek porośniętej krzakami i drzewami niezabudowanej przestrzeni. Oddzielony jest drewnianym ogrodzeniem i zadbany. W czasie II wojny na terenie cmentarza miały miejsce egzekucje ludności żydowskiej. W październiku 1942r. w wyniku akcji "Reinhard" zginęło w Zwierzyńcu wielu Żydów. Ci, którzy ocaleli zostali wysłani koleją do obozu zagłady w Bełżcu.
Na cmentarzu pozostało kilkanaście macew. Widać, że ktoś jednak pamięta o dawnych mieszkańcach. Najbardziej wzruszył mnie bukiet polnych kwiatów, położony na nagrobku przez jakąś życzliwą dłoń. Przypomniałam sobie opowieść Howarda Cartera, odkrywcy grobu Tutanchamona. Nie przepych grobowej komnaty faraona wywarł na nim największe wrażenie, lecz skromny bukiet zeschniętych kwiatów spoczywający na piersi zmarłego.
Mimo dosyć bliskiego sąsiedztwa domów cmentarz stanowi enklawę ciszy. Wszędzie zieleń i kwitnące wrzosy. Pociągi też chyba zbyt często nie zakłócają tej harmonii. Czuje się tutaj całą pełnię powiedzenia "niechaj spoczywają w pokoju".

Przyznam, że przez te cztery lata nieco zarósł. Połaziłem też wokół. Ktoś był tam krótko przede mną i dwa kamienie przypominające fragmenty macew - to oczywiście tylko mój domysł - zastałem odwrócone. Leżą jakieś 10 metrów od kirkutu w kierunku południowym, obok gigantycznego kopca zielska... nie zdążyłem sprawdzić co jest pod spodem..
cosik mi sie zdjęcia poprzesuwały

Pierwsze wzmianki o zwierzynieckich Żydach pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku, kiedy to w Zwierzyńcu zaczął rozwijać się w ordynackich włościach przemysł. Pod koniec XIX wieku powstała tu synagoga (około 1897 roku) oraz rytualna łaźnia. Wirtualny Sztetl (http://www.sztetl.org.pl/pl/city/zwierzyniec/) podaje, że pierwsze pochówki na zwierzynieckim kirkucie mogły mieć miejsce już w połowie XIX wieku a sam kirkut miał służyć kilku okolicznym miejscowościom. Do czasu powstania żydowskiego cmentarza w Zwierzyńcu, pochówki miały miejsce w oddalonym o około 12 km Szczebrzeszynie. Choć bardziej prawdopodobne jest powstanie cmentarza w latach 30 XX wieku, kiedy to gmina żydowska się usamodzielniła, co przekładałoby się na wielkość kirkutu i ilość macew znajdujących się na nim.

Jeśli powstałby w XIX wieku to byłoby to o tyle dziwne, bo cmentarz dzisiaj zajmuje zaledwie 3 ary. Jest to chyba jeden z najmniejszych kirkutów w okolicy. Zachowało się na nim 19 kamiennych macew. Wykonane z lokalnego piaskowca i mam wrażenie że są zdecydowanie grubsze niż spotykane w okolicy, ale to może być tylko moje złudzenie. Innym elementem jaki rzuca się w oczy, to poziome płyty nagrobne ułożone bezpośrednio przy macewach. Na części z nich istnieją jeszcze całkiem czytelne napisy. Poziome płyty chyba nie są aż tak częste jak same pionowe stele. Jak często takie elementy się pojawiają?





Sam kirkut jest obecnie dość mocno porośnięty przez sosny oraz roślinność jednoroczną, ogrodzony jest drewnianym płotkiem z żerdzi niestety dość znacznie uszkodzonym. W tylnej części niestety widoczny jest znacznej wielkości wykop, tak jak by ktoś rozkopał mogiłę, choć sam wykop może pochodzić z całkiem innych działań. Kirkut jest również miejscem straceń, rozstrzelano tu w czasie wojny część zwierzynieckich Żydów. Miejsce to jest objęte ochroną prawną i wpisany jest do rejestru zabytków (nr rej.: A/480 z 2.02.1990). W okresie okupacji niemieckiej w Zwierzyńcu znajdował się obóz przejściowy w którym selekcjonowano ludzi do pracy, do obozów koncentracyjnych oraz dzieci przeznaczone do germanizacji. Ludność żydowską z obozu pracy zgładzono w obozie w Bełżcu.

Często jako lokalizacja cmentarza jest wskazywana ulica Monopolowa, chyba nie do końca jest to prawidłowa lokalizacja. Kirkut znajduje się w rejonie przysiółka Rudka. Na końcu ulicy 2 lutego, gdzie ulica ta przechodzi już w drogę polną. Cmentarz znajduje się jednak po drugiej stronie torów, przez które niestety trzeba przejść. Można oczywiście torowisko przejść na przejeździe i udać się polną ścieżką do tego miejsca, jednak jest to około 1 kilometra polnej drogi. Podawana ulica Monopolowa jest zdecydowanie bardziej na zachód i nawet nie zbliża się do torów.

_________________
http://www.fotoroztocze.wordpress.com -Powolne dreptanie po Roztoczu
Na froncie nie ma ludzi niewierzących i niepalących, każdy przed walką zapali papierosa i poprosi Boga o opiekę choćby był ateistą.