Eksploratorzy

Prace na wolbromskim cmentarzu wstrzymane
29.10.2009.
Już nie ma wątpliwości, że hala sportowa w Wolbromiu miała być budowana na cmentarzu żydowskim. - Starosta wstrzymał wszystkie pracę co najmniej do końca 2009 roku - mówi Rabin Michael Schudrich. - Z oględzin wynika, że jest to miejsce pochówku - przyznaje prokurator Cezary Dyląg. -Na pierwszą czaszkę trafiono tydzień temu podczas prac budowlanych. Miała tu powstać hala sportowa. Jej fundamenty zaczęto kopać za Zespołem Szkół przy ul. Skalskiej w Wolbromiu. Gmina żydowska stanowczo sprzeciwia się dalszemu naruszaniu prochów zmarłych. - Nasza religia nie pozwala na taką profanację - mówi rabin Szlomo Kuczera z gminy żydowskiej z Katowic, obejmującej także Wolbrom .

Wydobyte szczątki przekazano do Instytutu Ekspertyz Sądowych w Krakowie. Tam biegli zbadają z jakiego okresu pochodzą szczątki i co było przyczyną śmierci tych osób. - Były to głównie kości i czaszki. Do ilu osób należały, odpowiedź dadzą dopiero ekspertyzy - podkreśla prokurator Dyląg.

Prokuratura rejonowa zakończyła już zbieranie śladów w Wolbromiu. W związku ze znaleziskiem wstrzymano wszelkie prace budowlane na tym terenie. - Jako datę końcową zakończenia prac badawczych wyznaczono luty przyszłego roku - informuje Jerzy Nagawiecki ze starostwa powiatowego. - Liczymy, że wyniki ekspertyz dotrą wcześniej i uda się szybkiej ruszyć się z budową - dodaje urzędnik.

Gmina żydowska domaga się, by zostawiono w spokoju ciała przodków i zaniechano budowy. Starzy mieszkańcy Wolbromia nie mają wątpliwości, że tam, gdzie miała powstać hala sportowa był kiedyś cmentarz żydowski.

- Jeszcze po wojnie było tam kilka macew. Potem zniknęły, ale wszyscy i tak wiedzieli, że tam był cmentarz - twierdzi Jerzy Piątek, mieszkaniec miasta. Porównując stare i współczesne mapy można dojść do tego samego wniosku.

Ogrodzenie cmentarza żydowskiego, które dziś jest tuż za granicą terenu szkoły, nie odpowiada stanowi faktycznemu. Obejmuje tylko niewielką część cmentarza ze starych map.

- To jednak nic dziwnego. To ogrodzenie powstało wiele dekad po wojnie, gdzieś w latach siedemdziesiątych - twierdzą urzędnicy gminy w Wolbromiu.

Zarząd województwa małopolskiego postanowił przesunąć miejsce budowy hali sportowej w Wolbromiu. Uprzednio wyznaczony plac budowy pokrywał się z terenem dawnego cmentarza żydowskiego. Włodzimierz Kac z gminy żydowskiej wyraził zadowolenie ze zmiany decyzji. Projekt budowy hali nie będzie zmieniony, mogą się za to pojawić drobne problemy techniczne przy budowaniu przewiązki między budynkami.

„W czasie wywózki Żydów do obozu zagłady w 1942 r. miałem 22 lata i dokładnie pamiętam te wrześniowe dni, kiedy długie ludzkie kolumny pędzone były w okolice dworca kolejowego. A potem przejmujące zawodzenia kobiet i płacz dzieci przez kilka chłodnych nocy, kiedy czekali na transport. Wówczas cmentarz stał nienaruszony. Znalem go dobrze, bo jako dziecko chodziłem z kolegami na wiśnie i maliny, które rosły na kierkowie (kirkucie). Pamiętam jak przeganiał nas stróż czy grabarz, który cały dzień pilnował cmentarza. Dlatego nie wchodziliśmy przez bramę, tylko spinaliśmy się przez mur. Na kierkowie było bardzo dużo macew, trudno powiedzieć ile. Niektóre z nich, najpewniej zamożniejszych Żydów, były pokaźnych rozmiarów, inne niewielkie.

Zaraz po likwidacji getta w grudniu 1942 r. trafiłem do obozu pracy, potem do kolejnych. Ostatnim moim miejscem pobytu był obóz w Zagłębiu Ruhry w Niemczech gdzie nadano mi numer 5944. Tam doczekałem końca wojny. Kiedy na początku 1946 r. wróciłem do Wolbromia cmentarz żydowski jeszcze stał, choć był już niekompletny. Brakowało sporych kawałków muru, ale macewy jeszcze były, pewno nie wszystkie, trudno powiedzieć ile. Rozebrano go doszczętnie w ciągu trzech, może czterech lat. Kto to zrobił? Najogólniej można powiedzieć, że zwykli ludzie. Pozyskiwano kamień z muru cmentarnego jak z kamieniołomu. Ludzie budowali z niego domy. Byli nawet tacy, jak jeden z mieszkańców Chełmu, którzy wyspecjalizowali się w tym „rzemiośle” i sprzedawali kamień i tablice do różnych miejscowości.

Macewy znikały, że tak powiem, systematycznie. To był bardzo dobry kamień. Nadawał się doskonale na osełki, dlatego korzystali z niego głównie szewcy. Pamiętam, że przyjeżdżali po niego nawet szewcy ze Słomnik. Ponadto często wykorzystywano macewy, jako dobrze obrobiony kamień, do budowy chodników. W garbarni, gdzie pracowałem, z solidnych szerokich macew ułożono chodnik od portierni do biura. Zawsze w takim przypadku układano macewy napisami do dołu. Jak długo służyły w garbarni za chodnik? Trudno powiedzieć. Wydaje mi się, że znikły stamtąd w latach 60. Gdzie się podziały i co stało się z resztą? Nie wiem”

"Kierkut (kirkow) żydowski w 1736 r. żydzi założyli sobie samowolnie za szkołą żydowską, w której się modlili."